Mobbing Nedir? Daha Çok Kimler Mobbinge Uğrar, Daha Çok Kimler Mobbing Yapar?

Tehlikeli Eşleşmeler...

 

Prof. Dr. Doğan Şahin

İstanbul Tıp Fakültesi, Sosyal Psikiyatri Servisi

 

İşyerinde psikolojik tacizin, yani, birinin kendisini göstermesini ve sağlıklı iletişim kurmasını engellemenin, sosyal ilişkilerini ve itibarını zedelemenin, yaşam standartları ve mesleki gelişimine saldırmanın hiçbir gerekçesi ve haklı bir yanı olamaz.

 

Ancak işyerlerinde sıklıkla bir takım yöneticiler veya kimi gruplar çeşitli çalışanlara benzer davranışlarda bulunabilmekte, iş hayatını birileri için çekilmez hale getirebilmektedirler.

 

Kimlerin işyerinde tacizci oldukları konusuna girmeden önce hatırlatmak isterim ki tacizciler çalıştıkları herkese tacizde bulunmazlar. Keza mobing mağdurları da herkes tarafından taciz edilen kimseler değillerdir.

 

Mobbingin bir yanında herkese taciz uygulayan biri, diğer yanında da herkesin tacizine maruz kalan biri yoktur. Bir bakarsınız, başkalarına karşı destekleyici hatta koruyucu davranabilen bir yönetici gene başkalarıyla olumlu ve sıcak ilişkileri olan ve daha önceki yöneticisi ile de bir sorun yaşamayan bir çalışana psikolojik taciz uyguluyor. Her durumda olmasa da bir çok durumda sorun tek tek kişilerde olmaktan ziyade bu eşleşmenin kendisindeymiş gibi görünmektedir.

 

Bir şekilde, iki kişinin özel etkileşimi bir gerginliğe giderek bir uyuşmazlığa ve çatışmaya dönüşmekte ardından hadise psikolojik taciz boyutuna ulaşmaktadır.

 

Bu yazıda mobbingle sonuçlanan bu tür eşleşmeler üzerinde duracağım.

 

Mobbingçilerin kişilik özellikleri nelerdir

 

Tacizciler genellikle, benmerkezci, ön yargılı, kendi normlarının benimsenmesi konusunda ısrarcı, kendisini güçlü ve etkili hissetme ihtiyacı içinde olan kimselerdir. Kendilerini güçlü ve etkili hissetmek için başkalarını aşağılayabilir ve ezebilirler. 

 

Keza başkalarının başarıları kendilerine yetersizlik ve haset duyguları uyandıran kişiler de işyerlerinde psikolojik taciz uygulayıcıları olabilmektedir.

 

Ek olarak eleştirilmeye, sorgulanmaya tahammülü olmayan kişiler böyle tutumlar karşısında karşı tarafı değersizleştirici, aşağılayıcı tutumlara girmekte ve onları itibarsızlaştırmak için uğraşabilmektedirler.

Daha çok narsisistik karakterli bu tarz kişiler yanında, paranoid, borderline, antisosyal özellikleri olan kişiler de hatta bazen katı obsesif karakterler de psikolojik taciz uygulayıcısı olabilmektedirler

 

Daha çok ne tür kişiler tacize uğruyor?

 

Çekingen, kaçıngan kişiler

Kendini ifade etme ve hakkını aramakta zorlanan kişiler

Hayır diyemeyen, itiraz edemeyen kişiler

Gerginlik ve çatışmadan kaçınan kişiler

Kadınlar 

İddialı, hırslı, çok sevilmek, çok beğenilmek isteyen kişiler

Kifayetsiz muhterisler

 

Taciz nasıl gelişiyor?

 

Çoğunlukla tacizi bir iktidar çatışması başlatır. Tacizcinin iktidarını görmek, göstermek ya da pekiştirmek için yerine getirilmesini istediği bir direktif bilerek ya da bilmeyerek bir çalışan tarafından yerine getirilmez ya da önemsenmez ya da itirazla karşılanır.

 

İtaatsiz, muhalif, disiplinsiz ya da özensiz olarak mimlenen kurban, güçlü tacizci tarafından gözetim altına alınır bundan sonra yaptığı davranışlar bu açıdan değerlendirilmeye başlanır. İkinci ve üçüncü bir karşılaşmada da  aynı şey tekrarladığında, tacizci artık kurbana haddini bildirmek ve bu yaptıklarını ödetmek üzere harekete geçer. Kurban da sıklıkla çeşitli pasif-agresif davranışlarla otoriteyi etkisiz, güçsüz bırakmaya ya da bunları savuşturmaya çalışır. Gösterilen zayıf ve kararsız bir direniş, ezme isteğini daha da güçlendirir ve tacizin şiddetini artırır.

 

Birçok durumda tacizi yapan kişi, kendisini kurum hakkında daha çok söz sahibi, patronu ya da doğrudan kurumun sahibi diğerlerini ötekiler olarak gördüğü için doğal hakkı olarak değerlendirebilmektedir. Kendilerini kurumun gerçek sahibi olarak görmediklerinde durumda bile kendilerini daha vazgeçilmez ve önemli hissederler. Önemli olan kendileri olduğuna göre, diğerlerinin onu rahatsız etmeyecek şekilde davranmaları gerekir.

 

Bazen bir taciz, tacizcinin bir yetersizliğinin açığa çıkması yada açığa çıkma olasılığının belirmesiyle  başlayabilmektedir.  Mesleki donanımı açısından altlarından çok iyi olmayan bir yönetici, bir hatasının veya yetersizliğinin açığa çıkması veya açığa çıkma olasılığının belirmesinden sonra bir tacizciye dönüşebilmektedir. Bu tür duruma bağlı eşleşme genellikle taraflardan ikisinin de narsisistik gereksinimleri fazla olan kişiler olması durumunda ortaya çıkar. Hem tacizci hem de kurban takdir ve beğeniye olağandan daha fazla ihtiyaç duyan kimselerdir. Sadece kendilerinin beğenilmesini arzu etmez aynı zamanda başkalarının da beğenilmemesini dilerler. İki taraf da diğerinin pek işe yaramaz ve yeterince iyi olmadığını göstermeye çalışır, mesele güçlü konumda olanın iktidar olanaklarını kullanmasıyla bir tacize dönüşür.

 

Bazen bir çalışan arkadaşları arasında sivrilmek, yöneticinin dikkatini daha çok çekmek için çeşitli hamleler yaptığında bir taciz sarmalını başlatmış olur. Başlangıçta işin yararına olabilecek bu girişimler yönetici tarafından takdir edilse de çalışanın sürekli beğenilme isteğini fark eden bazı yöneticilerde rahatsızlık oluşturur. Etrafında iddialı, takdir edilmek için çabalayan çalışanlar istemeyen bir yönetici ya da bazen kimi mesai arkadaşları bu kişiyi bastırmaya ve etkisiz kılmaya çalışabilirler. Kişi buna karşı direndiğinde de kavga şiddetlenip bir tacize dönüşür.

 

Kimi zaman da aşırı kuralcı bir yönetici, bu kuralları önemsemeyen ve küçümsediğini gösteren bir çalışanı kuralların krallığı uğruna hedef seçebilmektedir. Aşırı kuralcı bir yönetici ile kuralların sadece kural olarak yersiz olduğunu düşünen bir çalışan arasında kuralların ne kadar anlamlı olduğu ile ne kadar saçma olduğunu ispat üzerinden bir çatışma başlayabilmektedir.

 

Tacizci kurban eşleşmeleri tacizin ortaya çıkışında önemli olsalar da bunun oluşması ve sürmesi için belirleyici olan ‘örgütsel ortam’ olacaktır. Psikolojik taciz ‘başıboş ortamlar’ ı bulduğunda hayat bulacaktır. Karşılıklı anlayış, hoşgörü ve etkin bir liderliğin olduğu kurumlarda psikolojik taciz eylemleri ya hiç görülmeyecek ya da oluşum safhasında sona erdirilecektir.

 

 

Önlemler

İşyeri yaşamının demokratikleştirilmesi,

Çift taraflı denetim ve geri besleme,

Şeffaflık,

Bağımsız denetim,

Yükselme ve pozisyonların, işe özgü nesnel ölçütlere bağlanması.

 

Kişisel Önlemler

Rahatsızlıkları, geciktirmeden, biriktirmeden anında söylemek. Haksız, baskıcı uygulamaları ve taciz girişimlerini başkalarıyla paylaşmak. Amirlerden gelen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydetmek.
Uygunsuz davranışları daha üst makamlara bildirmek. Gerekiyorsa, tıbbi ve psikolojik yardım almak. Hem yardımcı olacaktır, hem de kanıt oluşturacaktır.